پدیده خریدوفروش باشگاه‌های ورزشی و تغییر نام باشگاه ها پس از انتقال مالکیت آنها، بالأخص باشگاه‌های فوتبال در سال‌های اخیر رشد فزاینده‌ای داشته؛ اما این امر در فوتبال ایران بی‌سابقه نبوده و در سال‌های دور نیز رواج داشته است. برای اولین بار در سال 1366 بود که دریکی از نشریات ورزشی یک آگهی به چاپ رسید که برای همگان تازگی داشت. در این آگهی آمده بود: «باشگاه کیان از 22 بهمن 66 فعالیت خود را با نام جدید پورا آغاز میکند.» بر اساس این آگهی، تیم ریشه‌دار کیان (با حضور فوتبالیست‌های شاخصی همچون پرویز قلیچ خانی، علی پروین، امیر حاج رضایی، فرامرز ظلی، بهروز سلطانی و…) با انتقال مالکیتِ آن به عبدالله صوفیانی، تغییر نام داد و پورا نامیده شد. این اتفاق در سال‌های بعد نیز با واگذاری تیمهایی همچون اکباتان، سازمان گوشت و… تکرار شد.
پدیده خریدوفروش تیم‌های فوتبال، در سال‌های اولیه رواج آن، محدود به خریدوفروش تیم‌های فوتبال دسته‌های اول و پایینتر بود. عموماً خریداران، امتیاز این تیم‌های دسته اولی را میخریدند و پس‌ازآنتقال آن به شهر خود، نام آنها را تغییر میدادند. برای مثال تیم استقلال رشت پس‌ازآن که به دسته اول سقوط کرد، به شخص دیگری واگذار و فروخته شد و ازآن‌پس پگاه، نامیده شد.
پس از گذشت چند سال، تیم‌های لیگ برتری نیز در معرض فروش قرار گرفتند. نمونه تاریخی آن، فروش و واگذاری امتیاز تیم پرافتخار و ریشه‌دار پاس تهران با قدمتی چهل‌وچهارساله و باسابقه قهرمانی در آسیا، در سال 86 بود. مدیران ارشد این تیم، به جهت عدم علاقه به ادامه کار در فضای فوتبال، این تیم را به همدان واگذار کردند. این واگذاری سرآغاز افول عملکرد درخشان این باشگاه بود.
آیا مالکان جدید قادر به تغییر نام باشگاه‌ها پس از انتقال مالکیت آنها هستند؟
در هجدهم دی‌ماه سال 69 بود که قانونی تحت عنوان «قانون اجازه تأسیس باشگاه ورزشی و ورزشگاه توسط مردم با نظارت دولت» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. ماده‌واحده این قانون تصریح میکند: «به‌موجب این قانون سازمان تربیت‌بدنی ایران مجاز است برای متقاضیان واجد صلاحیت، مجوز تأسیس ورزشگاه و پروانه فعالیت برای باشگاه‌های ورزشی مطابق ضوابط کارشناسی صادر و امکانات زیر را در صورت لزوم در اختیار آنها قرار دهد.
- سازمان تربیت‌بدنی میتواند با هماهنگی مراجع ذیربط زمین‌های تحت تملک خود را جهت تأسیس ورزشگاه به افراد موضوع ماده‌واحده اجاره دهد.
- اراضی که به تشخیص وزارت مسکن و شهرسازی و سازمان اراضی شهری با کاربری ورزشی مشخص میشوند، در اختیار سازمان تربیت‌بدنی قرار میگیرد. درصورتی‌که زمین متعلق به دولت نباشد و سازمان مزبور امکان تملک آن را نداشته باشد، اشخاص حقیقی یا حقوقی که اجازه تأسیس ورزشگاه یا پروانه فعالیت برای باشگاه رادارند با موافقت سازمان تربیت‌بدنی و جلب رضایت مالک میتوانند زمین مزبور را تملک کنند».
- تبصره 3 این ماده به شرایط لازم برای متقاضیان تأسیس باشگاه ورزشی (خریداران امتیاز آن) اشاره میکند و مقرر میکند: «متقاضیان تأسیس باشگاه ورزشی باید متدین و معتقد به‌نظام جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی بوده و فاقد هرگونه سوءسابقه سیاسی، اعتقادی و اخلاقی باشند».
شرایط لازم برای کسب مجوز تغییر نام باشگاه ها
شرایط لازم برای کسب مجوز تغییر نام باشگاه ها خریداری شده، محدود به تبصره فوق نیست. تبصره 4 قانون فوق به لزوم تصویب آیین‌نامه اجرایی قانون مذکور تصریح میکند.
در 15 دی ماه سال 1379 آیین‌نامه اجرایی قانون فوق، با پیشنهاد سازمان تربیت بدنی، به تصویب هیات وزیران رسید. ماده 3 این آیین نامه در مورد شرایط لازم برای متقاضیان تأسیس باشگاه‌های ورزشی (خریداران امتیاز آن) است که به شرایطی همچون تدین به دین اسلام یا یکی از ادیان رسمی ایران، اعتقاد به جمهوری اسلامی و قانون اساسی ایران، نداشتن سوء سابقه در امور سیاسی، اعتقادی، اخلاقی و محکومیت‌های مؤثر، داشتن توان تأمین فضا و امکانات لازم متناسب با رشته ورزشی مربوط، ضوابط فنی و وسايل و ادوات لازم برای فعالیت‌های ورزشی و دارا بودن مالکیت اعیانی ملکی که فعالیت باشگاهی در آن تجویز شده باشد، اشاره میکند.
هر کسی که متقاضی تأسیس یک باشگاه ورزشی و یا خرید امتیاز آن است ملزم است درخواست خود را به همراه مدارک مربوطه و تکمیل فرم تقاضا به اداره کل تربیت بدنی استان مربوطه تسلیم کند و رسید دریافت نماید (تبصره ماده 3).
این مدارک، توسط ادارات کل تربیت بدنی استان‌ها، ظرف حداکثر دو هفته از تاریخ تسلیم تقاضا، بررسی میشوند و گزارش دقیقی از درخواست متقاضی و ویژگیهای ملک و امکانات او، به کمیسیون موضوع ماده 5 این آیین‌نامه ارائه میشود.
کمیسیون مزبور که متشکل از معاون حقوقی و امور مجلس (رئیس هیات)، مدیر کل حقوقی و امور مجلس، مدیر دفتر ارزیابی نظارت و بازرسی و مدیر کل دفتر برنامه ریزی سازمان تربیت بدنی و دو نفر منتخب سرپرست سازمان تربیت بدنی است، در خصوص گزارش ارائه شده توسط ادارات کل تربیت بدنی استانِ مربوطه بررسی‌های لازم را به عمل میآورد و در صورت تأیید آنها، پروانه باشگاه ورزشی (فعالیت آن تحت مالکیتِ مالک جدید) را صادر مینماید و این پروانه پس از تأیید سرپرست سازمان تربیت بدنی، اجرایی خواهد شد.
البته این ماده، در سال 81 اصلاح گردید و مطابق مقرره «اصلاح ماده 5 آیین‌نامه اجرایی قانون اجازه تأسیس باشگاه ورزشی و ورزشگاه توسط مردم با نظارت دولت» (مصوب هیات وزیران) یک تبصره به آن اضافه گردید.
تبصره فوق مقرر میدارد: «هیات موضوع این ماده در راستای سیاست اصولی تفویض اختیار ستاد به واحدهای اجرایی دستگاه‌ها و همچنین به منظور تسریع در روند امور میتواند تمام یا بخشی از اختیارات خود را پس از تأیید رئیس سازمان تربیت بدنی به ادارات کل تربیت بدنی استان‌ها تفویض نماید».
ماده 16 آیین‌نامه به‌صراحت به مبحث تغییر مالک باشگاه اشاره میکند و مقرر میدارد در صورت انتقال ملک باشگاه به دیگری، فعالیت مجدد باشگاه موکول به تحصیل پروانه جدید، طبق نظر سازمان تربیت‌بدنی است؛ به‌عبارت‌دیگر، مالک جدید می‌بایست تمام شرایطی که برای تأسیس کننده یک باشگاه لازم است، داشته باشد (این شرایط نیز می‌بایست به تأیید همان کمیسیون موضوع ماده پنج برسد.)
یکی از موارد مقرر دربند (ج) مقررهی «ضوابط مربوط به کمیسیون ماده 5 باشگاه‌ها» نیز نکته بالا را تأیید میکند و اشاره میکند: مؤسس، حق واگذاری باشگاه را به غیر، تحت هیچ شرایطی ندارد؛ مگر با ارائه درخواست کتبی و اقرارنامه در خصوص انصراف از تأسیس که در این صورت مجوز صادره باطل و متقاضی جدید با توجه به شرایط و استانداردهای روز و طی تشریفات اداری می‌بایستی مجوز تأسیس را به نام خود دریافت نماید.
یکی از آخرین موارد تغییر نام باشگاه ها پس از انتقال مالکیت را می‌توان در تغییر نام باشگاه پدیده به شهر خودرو مشاهده کرد. مالک جدید این باشگاه (شرکت شهر خودرو ایرانیان فردا) پس از خرید تیم پدیده از مجموعه پدیده شاندیز، تغییر نام این باشگاه به «شهر خودرو» را درخواست نمود. در ابتدای لیگ بیست و یکم (1401-1400) میان مدیران باشگاه شهر خودرو و هیئت فوتبال استان خراسان رضوی، در خصوص نام این باشگاه مشهدی اختلافات جنجالی و دعاوی حوزه فوتبال ایجاد شد.
سازمان لیگ فوتبال ایران با توجه به آن‌که کمیسیون ماده 5 مربوط به باشگاه، به نام «پدیده» صادرشده بود، اعلام کرد این باشگاه را با نام پدیده به رسمیت میشناسد. پس‌ازآن فرهاد حمیداوی (مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره شرکت شهر خودرو) با تلاشها و رایزنیهای فراوان موفق شد مدارک لازم را به مراجع مربوطه در استان خراسان رضوی ارائه نماید. پس‌ازاین اقدامات کمیسیون ماده 5، تشکیل جلسه داد و مجوز فعالیت باشگاه را با نام «شهر خودرو» صادر کرد.
نتیجه‌گیری:
با توجه به مطالبی که گفته شد، به نظر میرسد که فرایند امکان سنجی تغییر نام باشگاه در ایران، طبق «قانون اجازه تأسیس باشگاه ورزشی و ورزشگاه توسط مردم با نظارت دولت» و آیین‌نامه اجرایی آن ممکن باشد؛ لذا الزامی است تا هرکسی که قصد تغییر نام باشگاهی که خریداری نموده را دارد، از این قواعد پیروی نماید.
لازم به ذکر است اگر یک خریدار خواستار بقای نام سابق باشگاهی که خریداری نمود، باشد، می‌بایست با مالک قبلی باشگاه، توافق کند. درصورتی‌که مالک قبلی اجازه دهد، بقای نام باشگاه بلااشکال است. درصورتی‌که بقای نام سابق باشگاه، بدون رضایت مالک قبلی باشد، حق شکایت و پیگیری حقوقی برای مالک یا مالکان سابق (بر اساس قانون تجارت) برای برطرف نمودن اختلافات محفوظ است. در صورت بروز چنین مواردی می‌توانید به موکلان تخصصی حوزه ورزش موسسه حقوقی دادیستا اعتماد نمایید.